Ngā Hononga ki te ao

E ai ki ngā tatauranga o te tau 2018, neke atu i te 11,700 te hunga kōrero Māori kei Ahitereiria. Ko te Ataarangi tētahi kaupapa reo Māori e tino whāia ana e te hunga pakeke i Poipiripi.  Ko tōna 80 nei ngā ākonga e ako ana.  Ko Rachel Kelly, nō Ngāti Toa Rangatira, tētahi o aua ākonga rā kua 10 tau e noho mai ana ki tāwāhi. 

“I pupū ake te rongo i te matemateāone ki te wā kāinga, ka whakaaro ake au kua roa rawa au ki konei, nō reira me tahuri au ki te whakaohooho i ōku honotanga, i tōku whakapapa, i tōku ahurea Māori hei oranga mōku”.

I mārama anō hoki ia, ki te kore ia e ako i te reo, e kore rawa ana tamariki e mōhio ki te reo. 

Nō reira ehara i te mea ohorere te rongo e rapu kōhanga reo ana te hunga Māori ki Ahitereiria mō ā rātou tamariki.

Ki tā te Poari Matua o Ngā Kōhanga Reo mōhio, e 6 katoa ngā Kōhanga Reo kei Poipiripi, kei Poihākena, kei Piripane, kei Te Urupū o Ahitereiria.

Whakapā mai ki Te Poari Matua o Te Kōhanga Reo.  E hiahia ana mātou ki te mōhio e pēhea ana koutou, he pēhea hoki te whakatū kōhanga reo ki waho o Aotearoa. Whakapā mai ki [email protected]

Te Reo Puāwai, Melbourne, Wyndham Park Community Centre, Railway Avenue,  Werribee, Victoria 

Kua whakatūria he kōhanga reo hou ki Poipiripi, Ahitereiria. E tuwhera ana Te Reo Puāwai mō te rua rā ia wiki, mō te kore utu hoki nā te pūtea tautoko a te Kaunihera o reira. (Uiuitanga- Te Karere Hakihea 2012) 

Te Waka Wairua, i whakatūhia i te tau 2003 

E whakaakona ana e Te Kōhanga o Te Waka Wairua te reo me ngā tikanga Māori ki te hunga Māori e noho mai ana ki Wikitōria. Kua neke atu i te 10 tau e whakahaeretia ana, heoi, i a rātou e hīkoi whakamua ana he nui tonu ngā wero kei mua i te aroaro.

(Uiuitanga Te Karere 2017) 

Postal Address 29 Victoria Road, 2564 Macquarie Fields, New South Wales, Australia Sydney.  Opens on Fridays. 

https://www.facebook.com/tekohangareopoihakena/ 

Te Kōhanga Reo o Ēkara, ki Piripane.

He kōhanga reo tēnei kei roto i te whare kōhungahunga o Mulberry Bush. E hiahia ana rātou ki te whakawhānui i ā rātou mahi ki Ahitereiria. Heoi, e whakarite ana rātou i ā rātou tamariki mō te hokinga mai ki ō rātou marae. 

Te Kōhanga Reo o te Whenua Hou 60-62 Delaware Street Geebung, Brisbane. [email protected] 

Ko Geebung kei te takiwā o Chermside, o Wavell Heights me Aspley.  Āhua kotahi haora te tawhiti ki te Gold Coast, 30 miniti ki Logan, kotahi haora ki te Sunshine Coast, ā, 30 miniti ki Redcliffe/Caboolture

Kiwi Kids 49 Wembley Road, Logan Central, Queensland, Australia. https://kiwikids.com.au/

Ko te kaupapa a  Kiwikids he whakatū i ētahi kōhanga whakahī ko tōna aronga he whakapakari i ngā āhuatanga manaaki rangatira i ngā tamariki (i raro tonu i ngā ture o te rohe me te motu) me te whakauru hōtaka reo rua hoki.

Ko te whakaaaro, mā te kaupapa o Te Kōhanga Reo e whakawhanake te iwi e kaingākau ana ki te ako i te reo me ngā tikanga o tōna ahurea Māori.  Ko ngā mātāpono matua ka whāngaitia ki te tamariki i te taha o te whānau, ā, ko rātou anō hoki ka whakarite mahere hei whakahaere i te Kaupapa.

Pukamata -  https://www.facebook.com/kiwikidschildcare/ 

Nā Kaua Te Rangi Tuhura (He Minita nō te Hāhi) te kōrero i te tau 2014 me whakatū he kōhanga reo ki te Urupū. He maha tonu ngā pātai kua uia ki te rōpū kapa haka o reira, ki a Manawa Mai Tawhiti, kia noho ko rātou hei ahi kā mō te hunga Māori. Ruarua nei ngā kōhanga reo e whakaritea ana. 

Tom Price Township 

Kei te rohe o Pilbara tētahi taone iti keri whenua ko Tom Price te īngoa.  15 haora te tawhiti mā runga motukā mai i Te Urupū, ka mutu, e kore koe e whakaaro he kōhanga reo kei reira. 
Heoi, ia Rāmere, 17 ngā tamariki ka whakakao mai ki Te Kōhanga Reo iti o Tame Utu
Ko Ani Werahiko, nō Ngāi Te Rangi me Ngāti Ranginui, te kaiako e mōhiotia ana e ngā tamariki ko Nani Ani. 
“I mauria mai ngā kākano mai i te kāinga i Aotearoa, nā ka haramai mātou ki kōnei, ki Tom Price, ki te rapu mahi hei oranga mō mātou me te whakatō anō hoki i aua kākano” 
Ko te nuinga o ngā tamariki e whakaakona ana e Nana Ani he reanga tuarua ki Ahitereiria, ā, ko te kōhanga reo anake te wāhi e kōrero Māori ana, e whakatinana ana rātou i ngā tikanga. 

Rānana, London. Aotearoa Whare, 80 Haymarket, SW1Y 5, Rānana Peretānia 

Ko Te Kōhanga Reo o Rānana tētahi kura whakaako reo me ngā tikanga, ā, he kipakipa anō hoki i ngā tamariki me ngā mātua ki te kōrero Māori. 

I whakatūria Te Kōhanga Reo o Rānana i te tau 1997 i te marama o Whiringa ā-nuku i raro i te maru o Te Rōpū Kapa Haka o Ngāti Rānana. Nā te pono me te ū o ngā mātua i tū ai te kōhanga reo. 

https://www.facebook.com/pg/kohanga/about/?ref=page_internal 

Te Kōhanga Reo o Nakagami

He kāwai whutupōro e rere ana i ngā toto o ngā tuākana Ellison. Ko tō rāua tipuna koroua ko Thomas Rangiwahia Ellison, te kāpene o te kapa whutupōro tuatahi ki te mau i te rārauhe hiriwa.

E takaro ana ngā tuākana nei ki te karapu whutupōro o Kurita ki Hapani. Nā te hiahia ki tō rātou ao Māori mō ā rātou tamariki i whakatūria ai e rātou he kōhanga reo.

Ko te kōhanga reo nei, ko Te Kōhanga Reo o Nakagami. “Koinā te ingoa o te rohe e noho nei mātou ki Akishima” e ai ki a Leon Ellison.

“Nā te mea i whakatipuhia ahau ki te ao Māori, ko te hiahia kia pērā anō aku tamariki ahakoa kei tāwāhi mātou e noho ana,” hei tā te hoa rangatira o Leon, o Rongorito Ellison.

Kua 7 marama e whakahaeretia ana e Leon rāua ko Rongorito te kōhanga reo mai i tō rāua whare.

Hei tā Leon, “Ko tā māua, he whakahaere kaupapa e rite ana ki ā ngā kōhanga reo i Aotearoa pēnei i te karakia, i te waiata, i ngā mōteatea me te mihimihi”.

E 46 ngā pānui mō te mana o ngā iwi taketake kei roto i Te Whakapuakitanga o te Rūnanga Whakakotahi i ngā Iwi o te Ao mō ngā Mana o ngā Iwi Taketake (UNDRIP).

He whānui te tirohanga ki ngā āhuatanga pēnei i te tino rangatiratanga o ngā iwi taketake, te noho mahea, te mau ki te rongo, te noho haumaru, te pupuri i te mana whenua, te whakarauora i ngā tikanga, i ngā kawa, i te mana atua me te mana reo. https://www.refworld.org/docid/471355a82.html

Ko ngā iwi taketake katoa o te ao he ōrite ngā whawhai, he ōrite ngā hiahia pērā i te reo, i te here o te pito ki te whenua me te aro nui ki te hauora o te iwi i onamata, i ēnei rā nei, ā, i ngā rā kei te tū mai. Ko te mau ki te reo me ngā tikanga, te mau ki te mana whenua, ngā tino āhuatanga e paihere ana i te oranga tonutanga o te wairua.    

I te tau 1982 ka tīmatahia te Kaupapa o Te Kōhanga Reo e te iwi whānui. Nā ngā kaumātua i para te huarahi whakarauora i te reo me ngā tikanga, te whakamana anō hoki i te whānau. Taro ake ka whāia te tauira nei e ngā iwi o ngā moutere me te ao whānui. 
 
Nā te Kaupapa o Te Kōhanga Reo i taea ai e Ngā Iwi Taketake o te Ao te whakarauora ō rātou ake reo, pērā i Hawaii, i Kanata, te iwi Inuit, i Amerika, i Tahiti, i Soweto, i hea noa atu. 
 
He kanohi kitea hoki Te Kōhanga Reo i te hui a UNESCO i tū ki Rarotonga i ngā tekau tau mai i 1990 mō te kaupapa o te Mātauranga, mō te taha Ahurea me te Mana Motuhake. He whakahuihui tā tēnei wānanga i ngā iwi taketake puta noa i te Moana nui a Kiwa. Ko Iritana Tawhiwhirangi, te Tumu Whakarae, rāua ko te kaumātua o te Poari, ko Te Ao Peehi Kara, ngā māngai mō Te Poari o Te Kōhanga Reo. 

Ko tā te Poari whakatakoto ai ki te whakaminenga i takea mai i te horopaki ako ā-whanau hei huarahi whakarauora reo, tikanga taketake anō hoki. Nā tēnei kaupapa, nui ana te whakaaweawetia o te hui. 
 
I ngā tau tata nei kua whakamahia tēnei tauira e ngā iwi o Te Moana nui a Kiwa.  
 
Kua tū ngā kōhanga reo o ngā Māori o Hāmoa, o Tokelau, o Kuki Airini, o Tonga me Fiji i Aotearoa nei. I Hawaii ko ngā Punana Leo, ā, nō muri iho i te taenga mai o te tamāhine a Nelson Mandela ki te Poari Matua o Te Kōhanga Reo, ka tīmatahia te kaupapa ki tōna whenua i Soweto. 
 
Kua hōrapa te Kaupapa a Te Kōhanga Reo nā te taea o ana āhuatanga te whakawhitiwhiti ā-ahurea ki whenua kē. Nā te māmā o te whakawhitinga ahurea, kitea ana ko te Kaupapa pea he tauira ka taea te panoni hei tauira whai mana mō te ao i tua atu i Te Moana nui a Kiwa.  
 
Kua tae kē mai ngā māngai o ngā whenua nei ki te whiriwhiri kōrero e pā ana ki te Kaupapa, me te aha, mārama ana te kitea o te pai  o Te Whāriki a Te Kōhanga Reo hei waka whāngai i ngā kōrero tuku iho ki ā rātou tamariki. I nā tata nei te āheinga o te whakawhitiwhitinga tauira me ngā iwi taketake o Taiwan me Rapanui.  
 
Kua whakawhitiwhiti, kua tūhonohono anō hoki ngā māngai o Te Kōhanga Reo ki ēnei whenua. He rite tonu te tūtakitaki o te whānau Kōhanga Reo ki ngā iwi taketake i ngā hui nui o te ao, otirā, ko te Hui Nui a Ngā Iwi Taketake o te Ao mō te Mātauranga, (WIPCE) te tino o ngā hui. 

Mai i te hui tuatahi o ngā Hui Nui a Ngā Iwi Taketake o te Ao mō te Mātauranga i tū ki Kānata i te tau 1987, he rite tonu te hokihoki atu a Te Kōhanga Reo ki ēnei momo hui. Nā te kaha whakaaweawe o te kaupapa i taua hui rā, ka takatū a Aotearoa ki te whakahaere i te hui tuarua i te tau 1990. Kua pakari tēnei hononga a Te Kōhanga Reo ki ngā hui katoa a te WIPCE.

He maha ngā whānau, ngā kaupapa kaimahi, ngā whānau Kōhanga Reo me ngā mema o Te Poari Matua o Te Kōhanga Reo kua tae ki ngā hui nui o te ao. Ko te hui nui a WIPCE e whakahaeretia ana ia toru tau, te tino o ngā tino hui. E whai ake nei te rārangi o ngā hui nui o te ao i tae atu ai Te Kōhanga Reo. 

1987 - Te hui tuatahi a Ngā Iwi Taketake o Te Ao i tū ki Vancouver, Kānata.  

1990 - Te hui tuarua a Ngā Iwi Taketake o Te Ao i tū ki Ngāruawāhia, Aotearoa. Nā Te Kōhanga Reo tēnei hui i whakahaere. 

1993 - Te hui tuatoru a Ngā Iwi Taketake o Te Ao i tū ki Wollongong, Ahitereiria. 

1996 - Te hui tuawhā a Ngā Iwi Taketake o Te Ao i tū ki Hawaii. 

1999 - Te hui tuarima a Ngā Iwi Taketake o Te Ao i tū ki Mehiko. 

2002 - Te hui tuaono a Ngā Iwi Taketake o Te Ao i tū ki Alberta, Kānata. 

2005 - Te hui tuawhitu a Ngā Iwi Taketake o Te Ao i tū ki Waikato, Aotearoa. 

2008 - Te hui tuawaru a Ngā Iwi Taketake o Te Ao i tū ki Poipiripi, Ahitereiria. 

2011 - Te hui tuaiwa a Ngā Iwi Taketake o Te Ao i tū ki Cusco, Peru. 

2014 - Te hui tuangahuru a Ngā Iwi Taketake o Te Ao i tū ki Honolulu, Hawaii. 

2017 - Te hui tuangahuru mā tahi a Ngā Iwi Taketake o te Ao i tū ki Toronto, Kanata.  

Ētahi atu whakahuihuinga 

1999 - First Transitions Seminar, Te Whanganui a Tara. Te Whare Nawe mō ngā Tamariki. Whiringa ā-rangi. 

2000 - Wānanga Ao mō te Mātauranga me ngā Tamariki Mokopuna, Singapore 

2002 - Wānanga Ao mō te Mātauranga me ngā Tamariki Mokopuna, Tāmaki Makaurau, Aotearoa 

2003 - Rūnanga whakakotahi i ngā Iwi Taketake o Te Ao, New York, Amerika 

2004 - Wānanga Reo Taketake o Te Ao 

           Wānanga Mātauranga Taketake o Te Ao 

           Manoir Saint-Sauveur, Kānata. 

2008 - Hui whakataki Mātauranga mō ngā Iwi Taketake o Te Ao. Moscow, Rūhia. 

Ngā kōrero i whakatakotoria e ngā māngai o te Poari Matua o Te Kōhanga Reo .

Black, T, Irwin, K. Marshall, P. 2003.   United Nations Convention, New York, USA

Royal Tangaere, A. 2004.  I want to tell you a story.  Keynote address at the Aboriginal Languages Conference First Nations Education Council, Manoir Saint-Sauveur, Canada

Royal Tangaere, A. 1997.  Te Kōhanga Reo. More than a language nest. SET ECE Folio 3. Wellington, New Zealand Council Education Research.

Royal Tangaere, A. 1999.  He taonga te mokopuna.  Keynote address at First Transitions Seminar, Wellington.  Children’s Issues Centre. November.

Tawhiwhirangi, I. 2009. 
Te Kōhanga Reo National Trust, 1990. Rūnanga Tangata Whenua o te Ao. World Indigenous Peoples Conference - Education. New Zealand, Turangawaewae.